Старадрукаваныя кнігі XVII-XIX стст. з фондаў Веткаўскага музея
Выстава дзейнічае з 06.08.21 у філіяле Веткаўскага музея
Анісім Міхайлавіч Радзішэўскі (? - каля 1630) ураджэнец Валыні, прыбыў у Маскву ў 1586 г. з Вялікага Княства Літоўскага, дзе жыў у Астрозе і працаваў у друкарні самога Івана Фёдарава. На Маскоўскім друкарскім двары ён прапанаваў свае паслугі ў якасці «друкаваных кніг пераплетнага майстра». Менавіта Анісім Радзішэўскі арганізаваў першую ў Маскве пераплётную майстэрню, хоць, вядома ж, пераплётнай справай на Русі займаліся і да яго. Аднак праца ў пераплётнай майстэрні нядоўга задавальняла майстра. Ён хацеў завесці ўласную кнігадрукарскую справу, чаго нястомна дамагаўся шмат гадоў. У пачатку 1600 г. Радзішэўскі нарэшце атрымаў дазвол на арганізацыю сваёй «избы» (друкарні). У агульнай складанасці прапрацаваў Анісім Радзішэўскі на Маскоўскім друкарскім двары з 1586 па 1610 г. Ён паспеў тут надрукаваць усяго дзве кнігі «Евангелле» у 1606 г. і «Устаў-Вока царкоўнае» у 1610 г. Абедзве кнігі ўнікальныя ўжо тым, што выдадзены ў перыяд так званага Смутнага часу, калі чалавечае жыццё гроша ламанага не каштавала, калі было не да выдавецкай дзейнасці. І, нягледзячы на гэта, мы маем выдатныя помнікі рускага друкарскага мастацтва, ацэненыя яшчэ сучаснікамі А. Радзішэўскага, які падняў якасць афармлення кніг на новую вышыню. Акрамя гэтага, шматгадовая дзейнасць А. Радзішэўскага звязана з Маскоўскім гарматным дваром. Ён аўтар першай рускай ваенна-тэхнічнай кнігі «Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки», надрукаванай двойчы толькі ў 1777 і 1781 гг.
Сярод усіх помнікаў рускага друкарскага мастацтва «Евангелле» 1606 г. вылучаецца сваёй дэкаратыўнасцю. У яго пышнай, вытанчанай, прыбранай маляўнічасці мудрагеліста перапляліся матывы рэнесансу, Усходу і рускія нацыянальныя традыцыі. Разварот «Евангелля» набыў асабліва ўрачысты і імпазантны характар. Падобнае «Евангелле», забяспечанае вобразамі чатырох кананічных аўтараў, было надрукавана ўпершыню.
Абедзве кнігі Анісіма Радзішэўскага дасканалыя па мастацкім афармленні і тэхнічным выкананні. Друкар, несумненна, карыстаўся паслугамі першакласнага гравёра і выбітнага малявальшчыка, фантазія якіх, якая выявілася ў арнаментах і фігурных кампазіцыях, дзівіць. Застаўкі, ініцыялы вытанчаныя, лёгкія «перапоўненыя пляценнем ліній і стылізаваных пладоў, гузоў, што ўспрымаюцца як Усходні дыван або найтанчэйшай працы сярэбраная рэч». Майстар малюнкаў выданняў Радзішэўскага заслугоўвае асаблівай увагі, паколькі стыль, у якім ён працаваў, супадае з так званым «строгановским», панаваўшым у той час.
Экзэмпляры «Евангелля» 1606 г. нярэдка былі афарбаваныя старанна ўручную. Лічыцца, што лепшы (па захаванасці і якасці) знаходзіцца ў аддзеле рэдкіх кніг Расійскай дзяржаўнай бібліятэкі. Наш экзэмпляр, прадстаўлены на выставе, не саступае Маскоўскаму. Сапраўды, незвычайную прыгажосць набывае арнамент «Евангелля» пры яго расквечванні. Узоры арнаменту «Евангелля» А. Радзішэўскага не былі выкарыстаны ў далейшым. Выданне застаецца ўнікальным, а размаляваныя яго асобнікі – «бліскучы феерверк, раптоўна ўспыхнуў, каб адразу ж згаснуць».
На выставе прадстаўлены і «Устаў-Вока царкоўнае», упершыню надрукаваны Анісімам Радзішэўскім у 1610 г. гэта экзэмпляр вельмі рэдкай кнігі, унікальнай па шэрагу параметраў. Устаў лічыцца галоўнай царкоўнай кнігай. Ён з'яўляецца своеасаблівай энцыклапедыяй царкоўнага і манаскага жыцця. Яго называюць «асноўным ключом» набажэнстваў.
Складальнікамі (головщик Троице-Сергиева монастыря Логгин Шишелев, уставщик инок Филарет) і друкаром была праведзена каласальная праца па вывучэнні і сістэматызацыі шматлікіх разрозненых рукапісных Уставаў XV-XVI стст., спісы якіх у Расіі відазмяняліся і дапаўняліся службамі рускім святым. Стаяла задача не перавыдаць адзін з Тыпіконаў XVI ст. , а апублікаваць прынцыпова новы «Устаў». Упершыню ва «Уставе» Радзішэўскага з'явіліся кіраўнікі з «Указами о святых великих новых чудотворцах, празднуемых в России». Сярод імёнаў цудатворцаў Антоній Пячэрскі, мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі Алексій і інш.
Кнігу А. Радзішэўскага чакаў сумны лёс. У 1633 г. патрыярх Філарэт загадаў адабраць усе асобнікі гэтага «Устава» па ўсіх храмах і кляштарах Расіі і публічна аддаць іх агню. Ён абвінаваціў складальнікаў і друкара ў тым, што «Устаў» «напечатан без благословения Святейшего Ермогена, патриарха Московского и всея Руси, и всего Священного Собора, и многие статьи напечатаны не по апостольскому и не по отеческому преданию, своим самовольством». У гэтым жа 1633 г. пад рэдакцыяй самога патрыярха Філарэта выйшаў скарочаны новы «Устаў», з якога выключаны былі артыкулы пра рускіх святых.
Але ў 1641 г. выйшла чарговае выданне рускага «Типикона», у якім выдаўцы «обнаруживают поворот к Уставу 1610 г.». «Устаў» А. Радзішэўскага, як самы зручны ў практычным выкарыстанні, лёг у аснову «Типикона» 1641 г., якім да гэтага часу карыстаюцца стараверы.
На выставе прадстаўлены два асобнікі «Устава» 1641 г. з розным складам. Гэта, уласна, дзве часткі аднаго вялікага «Устава», які быў цалкам перавыдадзены ў 1898 г. гэта выданне, ўражлівае сваімі памерамі і аб'ёмам (1187 л.) таксама знаходзіцца ў экспазіцыі.
У кожнай прадстаўленай кнізе ёсць унікальны матэрыял, які дазваляе нам прасачыць жыццё кнігі ў часе і прасторы. Гэта запісы, зробленыя ўладальнікамі ў XVII-XIX стст. менавіта яны хоць бы ледзь-ледзь прыадкрываюць дзіўны лёс кніг, звязаны з беларускай зямлёй, даюць магчымасць «дакрануцца» да гісторыі, адчуць сябе датычным да яе. Па схеме, прадстаўленай на выставе, можна прасачыць шлях кніг на Ветку. Напрыклад «Устаў-Вока царкоўнае», надрукаваны ў Маскоўскай друкарні ў 1610 г. і забаронены ў 1633 г., у 1637 г. ужо знаходзіўся на тэрыторыі ВКЛ у Вільні, у храме віленскага брацтва Сашэсця Святога Духа. Паміж 1655 і 1676 гг. кніга ўкладзена рускім царом Аляксеем Міхайлавічам у Свята-Траецкую царкву Мірскага манастыра. У 1970-я гады яна знаходзіцца ў В. Барацьба Веткаўскага р-на (былая веткаўская Слабада Раманава). У 1983 г. паступае ў Веткаўскі музей у складзе кніжнай калекцыі ад Ф.Р. Шклярава.
