“Ты, Вясна, была…”

Генадзь Лапацін

Узгадваецца 1989 год — Ушэсце ў весцы Барталамееўка. Жыхары вёскі развітваюцца з вясной. Увасрбленаю у ляльку, зробленую рукамі Матроны Цітаўны Еціпнёвай, яе пранеслі па вуліцах Барталамееўкі і пахавалі ў жытнім полі: “Ты, вясна, была добрая, цёплая. Мы і нагуляліся, і нагрлэліся, і на той год такая прыходзь”. Але літаральна праз два гады барталамееўцы сустракалі вясну у зусім іншых мясцінах. Больш за трыста сямей пакінулі родную вёску і пераехалі ў населеныя пункты Гомельшчыны, Віцебшчыны, Міншчыны, і нават за межы Беларусі. Аварыя на ЧАЭС падзяліла іх жыццё на дзве часткі. У першай — Каляды і гуканне Вясны, Вялікдзень і Ўшэсце, “Ой, вясна-красна, што ты вынясла…”і “Як Пушчу стралу па ўсём сялу…”, у другой — Радаўніца і “А чаго ж ты, душа, міма раю прайшла…”Яны любілі свае песні і паспрабавалі прапанаваць іх сваім новым суседзям і знаёмым. Я памятаю, як у 1992 годзе у Ветцы пабліз аўтастанцыі я сустрэў чытырох жанчын з Барталамееўкі. На руках адной з іх была “лялька”. Але горад не прыняў іх песен, не зразумеў іх, больш за тое, сустрэў не самымі добрымі словамі.

Асабіста для мяне гэтыя падзеі адбываюцца на фоне агульнай значнасці і велічнасці традыцыйнай культуры, якая па-своему ўвасобілася ў Барталамееўцы. Культурныя традыцыі Барталамееўкі заўсёды цікавілі фалькларыстаў і этнографаў. Пэўныя тэксты з зафіксаванага імі прыводзяцца ў такіх выданнях як “Замовы”, “Беларуская народная паэзія веснавога цыкла і славянская фальклорная традыцыя”, “Беларускі фальклор у сучасных запісах. Традыцыйныя жанры. Гомельская вобласць”, “Вяселле”, “Земляробчы каляндар”, “Сямейна-бытавыя песні”, а таксама ў выданнях, падрыхтаваных Гомельскім дзяржаўным універсітэтам імя Францыска Скарыны. У 1988-2002 гадах вялікая праца па фіксацыі такіх тэкстаў была праведзена супрацоўнікамі Веткаўскага музея народнай творчасці. Не спынілася яна і пасля адсялення вёскі, паколькі супрацоўнікі музея маюць магчымасць зносін з жыхарамі Барталамееўкі, адселенымі непасрэдна ў Ветку.

Знакавымі асобамі Барталамееўкі былі сёстры Ганна Цітаўна Шэвялева і Матрона Цітаўна Еціпнёва. Іх дзявоцкае прозвішча — Міналькіны. Ганна Цітаўна нарадзілася ў 1912 годзе. Не гледзячы на тое, што ёй у сувязі з афіцыйным адсяленнем вёскі была выдзелена кватэра ў Гомелі, амаль да апошніх дзён жыцця не пакідала Барталамееўкі. Памерла ў 2000 годзе. Матрона Цітаўна нарадзілася ў 1919 годзе. Усё сваё жыццё, за выключэнем некалькіх апошніх гадоў, калі яна не па сваёй волі пераехала ў Ветку, пражыла ў Барталамееўцы. Памерла ў 1996 годзе. Менавіта да іх, у першую чаргу, пасылалі аднавяскоўцы прыязджаючых у Барталамееўку аднавяскоўцаў. Іхнія імёны добра знаёмы такім вядомым знаўцам культуры, як Галіна Аляксадраўна Барташэвіч, Васіль Дзімітравіч Ліцвінка, Канстанцін Пятровіч Кабашнікаў і інш. .

Усяго ад Ганны Цітаўны Шэвялевай і Матроны Цітаўны Еціпнёвай супрацоўнікамі музея зафіксаваны больш за сто тэкстаў. У гэты склад уваходзяць калядныя, веснавыя, граныя, жніўныя, вясельныя песні, духоўныя і пазаабрадавыя спевы, апісанне звычаяў і абрадаў, замовы, былічкі. Большасць з іх прыводзяцца ў публікацыі “З вопыту вывучэння традыцыйнай культуры Веткаўшчыны. Вёска Барталамееўка” у “Навуковых запісках Веткаўскага музея народнай творчасці”. А з некаторымі з ніх чытачы “Голаса Веткаўшчыны”: “Цітаўна з Барталамееўкі”, “Яна любіла свае песні” ( 16 жніўня 2000 г.), “Не стала вёскі” (29 траўня 2002 г.).

З КАЛЯДНЫХ СПЕВАЎ

* * *

Шыла дзевачка тры шырыначкі,